тәттіде жоқ, ашыда бар. қаттыда жоқ, тұрыда бар. (жұмбақ)

Әңгімеден көмекші сөздерді теріп жазыңдар
2 деңгей
1.данагүлге мінездеме беріңдер
2.Мына нақыл сөздерді мағынасын осы әңгіме арқылы ашып беріңдер.
"Әдептілік ,ар-ұят -адамдықтың белгісі".
...Шіренбей, сіреспей,кәдімгі қарапайым жұртқа ұқсап жүргін.Өзіңе қарсы кездескен жасы үлкен адамға сәлем беріп өткін.Үлкенді ұлық та сыйлауға тиіс.

Осы мақсатпен Сұлтанмахмұт 1912 жылы Троицк қаласына барады. Онда Ахун Рахманқұли деген татардың медресесіне түседі. Бірақ Сұлтанмахмұт мұнда ұзақ оқи алмайды. Тұрарға үй таппай, әрі қаражаты болмай көп қиыншылық көрген Сұлтанмахмұт ауруға шалдығады. Қатты жүдеп-жадайды. Соның салдарынан медреседе қыс бойы ғана оқып, жазғытұрым Троицк маңындағы бір ауылға бала оқытуға кетеді. Ондағы ойы – бала оқыта жүріп, денсаулығын көтеріп, қаражат жинап алып, қайта оқу іздеу болады. Мектептен бос кезінде ол өзі ізденіп оқиды, өлеңдер жазады. Сұлтанмахмұттың бұл кезде жазған өлеңдерінен оқу-білімге деген құмарлық айқын байқалады. Жас ақын өз талабын бүкіл ел қажеті, халық мүддесі тұрғысынан түсіндіреді. Халықтың қараңғылықтағы күйден шығуы үшін өнер-білімнің қажет екенін айтар ағартушылық идеяға көтеріледі. Өзінің бұл тақырыптағы алғашқы өлеңдерін Сұлтанмахмұт қазақ жастарына арнайды. «Оқып жүрген жастарға» өлеңінде ол лирикалық кейіпкер атынан сөйлеп, оның оқуға деген ынтасы мен келешекке сенімін бейнелейді. Өлеңде ынталы жас ұрпақтың өнер-білім игерсек, өмірден керегімізді аламыз деген сенімі айқын берілген. Сұлтанмахмұт оқудың мақсатын халыққа пайдалы қызмет ету міндетімен байланыстырады. «Талиптерге» (шәкірттерге) атты өлеңінде ол замандастарына: «Ұйқы басқан миллатынды көр, соларды оят, ілгері баста, ол үшін өнер-білім үйрен» деп ашық үгіт айтады. Осы идеяны ақын «Оқуда мақсат не?» деген өлеңінде тереңдетіп, оқудың мақсаты – молда болып, ескілікті бағу емес, әкім болып, шен тағу да емес, өнер табу, халыққа пайдалы іс істеу деп түсіндіріледі. Өлеңде сондай жолды қуушыларды кекете сынау сарыны бар. «Жемтік көрсе тістей қататын» молданың арам мінезі мен «тілмаш боп, жем табуға» ұмтылушыларды ол жек көреді. «Қандай» 1912 жылы жазылған өлеңінде Сұлтанмахмұт қазақ халқының мәдениетке ұмтылмай, ұйқыда жатқанын шендестіре жырлайды. Ағын су мен ақпайтын судың бірдей еместігі сияқты, бір орнында тұрған мен жүргеннің де айырмасы бар, тұрмалық, алға басалық дейді. Мұнда да діни оқу мен орыс оқуын қарсыластыру бар. Қазақ халқының түбіне жеткен ескі оқуға ақын айрықша шүйлігеді. Сұлтанмахмұттың ағартушылық өлеңдерінің бас қаһарманы көбіне өзі («Ендігі бет алыс», «Туған еліме» т.б.), енді бірде зор үмітпен жоқ іздеген жастар болып отырады. («Оқып жүрген жастарға», «Талаптыларға»). Халықты батыс мәдениетіне жеткізуші де солар болуға тиіс. Жүре-келе «Шығамын тірі болсам» (1913), «Шәкірт ойы» (1917) деген өлеңдерінде ол өнер-білім идеясын үлкен романтикаға айналдырады. Ол кезде ақын оқу-білімді халықты надандық пен құлдықтан құтқарудың бірден-бір жолы деп түсінген, бұл идея мен тақырыпты шын жүректен толғанып жырлаған. Өлеңдерінің іші толған өмір тынысы, халық талабы. Қазақ феодалдарының бір тірегі шала сауатты молда-қожа, қажы-ишандар болған. Ислам идеологиясы мен тәжірибесіне бір жақты ден қойып қана қоймай, халықты прогреске жеткізу мүмкін емес еді. Осы үлкен халықтың мәселені Сұлтанмахмұт аса мол жырлаған. «Дін» (1910), «Соқыр сопы» (1911), «Айт» (1914), «Мағынасыз мешіт» (1912), «Шұбар қожа» (1920) деген өткір де сатиралық өлеңдерінде халыққа кері әсер жасап келген құбылыстардың бірі дүмшелер екенін айтады. «Айт» деген шығармасында ақын діннің байлар табының құралына айналғанын айтады. Айт, ораза, намаз ислам идеологиясымен байланысты дін мейрамы, әдет-ғұрпы болғандықтан, Сұлтанмахмұт бұлардың бәрін де ескіліктің шырмауы ретінде сынайды.

Дене күші бітсе де, ойы сап-сау.
Кәрі апасының қазіргі жүзі көкшіл сұрғылт тартса да, біртүрлі зор тыныштыққа жеткен тәрізді.
Бұл өлімді барлық жұрт тегіс ауыр алғанмен, жыласқан жоқ.

7-ші ақпанда сағат 18:00 – де А.Мусин атындағы Балқаш гуманитарлы – техникалық колледжінің акт залында «Көңілділер мен тапқырлар» атты сайысы өтеді. Келем деушілерге есік ашық.

ЖАҚСЫ МЕНЕН ЖАМАННЫҢ АЙЫРМАСЫ
Ер жігіт ел-жұртының қаласындай,

Жақсы әйел әмме жұрттың анасындай.


Жақсыға ешкімнің де жаттығы жоқ,


Көреді бәрін де өз баласындай.


Жақсы жігіт сөзіне сақ тұрады,


Қыранның қырдан байқар баласындай.


Жақсы парқы жаманмен бірдей емес,


Жақсы жігіт сеңсең тонның жағасындай.


Жақсының сөзін әркім мәпелейді,


Миуалы алма - өріктің ағашындай.


Жаманның көкірегі көр, көзі соқыр,


Жүрер жолдан тал түсте адасып-ай!


Нышаны кем болса да адамдықтың,


Әркім жүр жақсымын деп таласып-ай!


Жамандар өтірікші, өсегі көп,


Ел-жұрттың ірткі салар арасына-ай.


Жалған сөзбен бүлдіріп ел арасын,


Жанбай қалған ағаштың шаласындай.


Соқтығып әркімге бір ұрынады
Сиырдың тентек болған танасындай.
Сондай жанның ешкімге сүйкімі жоқ,
Жылқының қотыр болған аласындай.
Жақсы адам елдің ерке серкесіндей,
Халқының қалың жүнді көрпесіндей.
Жақсы болар баланың жүзі жылы,
Орыстың күймей піскен бөлкесіндей.
Жақсының айтқан сөзі тиянақты,
Түйенің аумайтұғын өркешіндей.
Жақсыға үлкен-кіші бәрі жақсы,
Жасынан бірге өскен еркесіндей.
Жақсы кісі көрінер жыл құсындай,
Жаман адам балтаның ұңғысындай.
«Олақтан салақ жаман» деген мақал,
Жамандар түзей алмас тұрмысын-ай.
Жақсы адам жатты да жақын етер,
Беттескен екі таудың тұрғысындай.
Жамандар жәдігөй сөз айтып жүрер,